Wersja z 15:07, 25 mar 2024

Prawdziwa historia zmagań z Fonomasterem

Wstęp

Po latach oczekiwań na jakiś sensowny gramofon, po w moim przekonaniu falstarcie związanym z drogim i estetycznym inaczej G-600 w końcu ujrzeliśmy Fonomastera. Dla ludzi kolekcjonujących płyty był długo oczekiwanym zbawieniem... Nie było mnie w tej grupie, bo miałem już inny gramofon, ale mogłem obserwować to co Fonomaster zrobił w "środowisku płytowców "

• Na plus wyszło to że posiadacze Fonomastera przestali być izolowani w sensie pożyczania płyt.
• Okazało się, że w rozsądnych kosztach można mieć całkiem fajne brzmienie.

Niestety po wstępnym zachłystnięciu się nowym wyrobem okazało się, że jest parę mankamentów:

• Na rynek trafił produkt samowystarczalny czyli ze wzmacniaczem i kolumnami, a przecież cześć użytkowników miała już radio lub wzmacniacz stereo cześć lampowe ale większość cieszyła się juz Elizabetką Stereo lub nawet Meluzyną.

W konsekwencji trzeba było mieć dwa wzmacniacze na pokładzie. A i przy okazji mniej chcianą parę kolumn. Jesłi ktos chciał jeszcze miec magnetofon stereo, no to miał jednak pewien wybór albo ZK246 albo nic. Oczywiście ktos z dojściami mógł mieć jakąs teslę stereo.

Rozważania o sprzęcie zachodnim celowo pomijam... z powodu drastycznego mijania się cen z soc-rzeczywistością.

Posiadacze gramofonów wiedzieli że mówiąc gramofon mamy na myśli gramofon napędzany rolką bowiem napędy paskiem dopiero się zaczynały. O napędach bezpośrednich nawet nie wspominam... Ponieważ słuchacze radyjek z Diory rzadko mieli do czynienia z intensywnym brzmieniem tonów niskich przeto muzyki słuchało się na zasadzie "wszystko w prawo" plus kontur loudness oczywiście. Efektem było dość szybkie "wzbudzanie" się gramofonu i wywołanie w domowych pieleszach efektu znanego z filmu "Trzęsienie Ziemi" (przy okazji którego debiutowało w wybranych kinach nagłośnienie Dolby Sound)

Po co o tym piszę ? , ano dla ludzi będących bliżej sztuki gramofonowej napęd rolka stał się synonimem przestarzałości i właśnie mniemania, że to napęd talerza jest jedynym źródłem opisanego wyżej szkodliwego dudnienia. Nie do końca jest to prawda, ale pojawienie się nowego produktu napędzanego zgodnie ze standardem lat 60 tych było jednak pewnym obciachem.

Reasumując fani chcieli gramofonu bez wzmacniacza i napędzanego paskiem, a dostali komplet ze wzmacniaczem i kolumnami z napędem rolką.

Oczywiście wszyscy wytwórcy sprzętu audio mieli doskonałe alibi, które opierało się na badaniach rynku. Rynek opierał się na ludziach - potencjalnych użytkownikach, a ci mieli taką świadomość techniczną jaką mieli. W gronie dalszych znajomych znalazł się koleś, który kupił radioodbiornik, i natychmiast go zareklamował, z powodu że nie gra. Dopiero sprzedawca w ZURiCie "uświadomił go jak straszliwie się myli" żadając od radia które kupił bez kolumn aby wydało z siebie dźwięk... To dawało pewne uzasadnienie sprzedawania rzeczy które właczone do prądu grają. Proszę zwrócić uwagę że pierwszy polski magnetofon KASETOWY stereo też był ze wzmacniaczem, a cy w zestawie z kolumnami powiem szczerze nie pamiętam.

Chwała G601A

Powyższy długawy wstęp miał za zadanie wykazanie dlaczego polski Record Deck G-601A stał się długo oczekiwanym strzałem w dziesiątkę dla wielbicieli płyt. Moim zdaniem była to jedna z najbardziej udanych konstrukcji i nie tylko moim ponieważ gramofon ten nadal jest ceniony nie tylko wśród Dziadków. Ja też jestem fanem G-601 choć nigdy nie stanowił mojego podstawowego wyposażenia.

Te z grubsza 50 lat eksploatacji tych gramofonów obnażyło jednak trochę mankamentów, w myśl zasady, że w miarę jedzenia apetyt rośnie.

Są to drobiazgi konstrukcyjne zaczynając od tzw ósemki, po wkręty blokujące gniazdo DIN uniemożliwiające sprawne wyjęcie ramienia. Jeden ze znajomych po linii gramofonowej w cywilu muzyk zdefiniował to na co bezwiednie skarżą się użytkownicy, a mianowicie telepanie się talerza na boki. Dokładnie tego rodzaju zjawiska opisuje Joseph F. Grado w serii artykułów "Do Turntables Affect Sound?" by Joseph (Audio June 1977) Chodzi o nic innego jak zbyt duży luz w łożyskowaniu talerza. Z czego to wynika, ano z zapewnienia pełnej wymienności podzespołów. Występuje to w mniejszym stopniu także w innych gramofonach. Dla poprawienia jakości łożyskowania wystarczyłoby kontrolować luz i wprowadzić grupy selekcyjne. No, ale w czasach, gdy każdy gramofon sprzedawał się na pniu, a po wyjściu ze sklepu zyskiwał kilkakrotnie na wartości zwracanie sobie głowy takimi duperelami nie miało żadnego znaczenia dla producenta. Wyleczenie problemu daje dorobienie nowych panewek łożyska, co jednak niekoniecznie jest wykonalne dla użytkownika niezorientowanego technicznie. Aby wyleczyć gramofon kolegi poeksperymentowaliśmy trochę z gęstością smaru w łożysku i udało się w końcu problem zaleczyć. Ciekawe jedynie dlaczego wpływ tego łożyskowania na dźwięk usłyszał muzyk, a nie audiofil....

Pomysł na racjonalizację

Przy okazji opisanego wyżej problemu przyszedł mi do głowy pewien pomysł. Aby poprawić łożysko trzeba je było zdemontować. Jak pomyślałem tak zrobiłem... Oczywiście łożysko jest nie demontowalne, a wszystkie śruby są tradycyjnie upaprane czerwona farbą. Tak, tak kiedyś przewidywano, że ktoś może chcieć rozmontować gramofon, a nie jak dziś od razu śmietnik Po zdemontowaniu objawiły się 3 otwory i wtedy tknięty jakiś olśnieniem przymierzyłem tak silnik Direct Drive, który akurat miałem pod ręką. Okazało sie ze otwory pasują idealnie...

Przypadek ???

Realizacja racjonalizacji

Zamontowałem rzeczony silnik. Pozostało wykonać dwie rzeczy:

Zasilanie silnika

Szczęśliwie wewnątrz skrzynki gramofonu miejsca jest sporo wiec całe oryginalne sterowanie dało się ładnie rozmieścić Pewien problem stanowiło jedynie skomponowanie zespołu izostatów aby stary układ przycisków pasował do nowego sterowania.

Osadzenie talerza

Silnik Direct Drive ma na wyjściu wałek zgodny z normami i wymogami "pasowania do płyty" wiadomo więc jaki otwór musi być w podtalerzyku.

Aby uniknąć problemów na styku stary trzpień - nowy trzpień zastosowałem tulejkę redukcyjna (też pozostałość po jakimś innym projekcie).

Po zmontowaniu rzecz zadziałała a nowy silnik radzi sobie spokojnie z nowym talerzem.

Wykończenie

Aby zrobić ten gramofon "na czysto" należałoby zrobić porządny podtalerzyk "na miarę" zamiast wykorzystywać stary, który przy próbach wyjęcia oryginalnej osi i tak zawsze pęka :) No, ale wtedy nie byłoby żartobliwej maskarady opisanej w pierwszej części tekstu. W maskaradzie bierze też udział stary silnik i pasek, no cóż nie przeszkadzają... tyle tylko, że tym razem talerz napędzany w układzie Diect Drive napędza silnik... (do czego to doszło) Silnik jak najbardziej jest "z epoki" więc można całemu projektowi "dorobić gębę' zapomnianej zaginionej lub tajemniczej konstrukcji Foniki Pewno jako zaginiony prototyp zyskałaby na wartości a tak tylko zyskała na jakości, bo talerz nie będzie się już telepał na boki a i temat paska znikł na zawsze...

Zakończenie

Jak pisałem wcześniej do wykonania tej przeróbki zainspirował mnie kolega muzyk zacny obywatel świata gramofonów i świata Foniki. O ile natknie się na ten tekst i zechce się odezwać, to z chęcią podaruje mu opisany wyżej gramofon.

Tekst i zdjęcia

Maciej Tułodziecki